व्यापारिक केन्द्र असन : असंभुलु अजिमा अर्थात अन्नपूर्ण देवी

उहिले उहिले कान्तिपुर पुरै जंगल भएको बेला असन पनि जंगल नै थियो । त्यसबेला एक घाँसीनी नागार्जुन जंगल तलतिर घाँस काट्दै थिए । असंभुलु अजिमा नागको रुप लिएर त्यहि घाँसीनीको डोकोमा बसेछ । घाँसीनी घाँसको डोको बोक्दै जाँदा जाँदा थाकेर असनमा रहेको ठुलो अशोकको रुख मुनि डोको बिसाएर आराम गरेछ । आराम गरि सकेपछि हिड्न खोज्दा घाँसीनीले डोको उचाल्न सकेनछ । अचम्म लागेर के भाको हो बुझ्न तान्त्रिक बोलाएर देखाउँदा डोको भित्र त कलस सिद्ध भएको नागरूपी अन्नपुर्ण देवी भएको थाहा पाए । यसैले असंभुलु अजिमा नागको रुप लिएर आएको हुनाले यस असंभुलु अजिमा मन्दिरमा नागको कलस अहिले पनि रहेको छ । यस कलस भित्र चामल, समयबजी, हाँसको अन्डा, रक्सी, दुध चढाउने गरिन्छ ! कलसमा यसरी अन्न चढाउँनाले कहिले अन्नको दु:ख हुँदैन, मनोकामना पुरा हुन्छ भन्ने परम्परागत विश्वास रहेको छ ।

 
असन नाम रहन गएको सन्दर्भमा,
उहिले उहिले एक जना थिमीका चामल / चिउराका ब्यापारी अन्नको भारी बोक्दै ब्यापारको सिलसिलामा असन हुँदै जाँदैथ्यो ! थाकेर भारी यसै असनमा बिसाएछ र आराम गरेछ ! आराम गरि सकेपछि भारी उठाउन खोज्दा उचाल्नै सकेनछ र ब्यापारी त्यतिकै फर्केछ ! घर परिवारले के भो, कसो भो, भारी खोइ भनेर सोध्दा बोल्नै सकेन र नेवारीमा "अनसं अनसं" मात्र बोल्न सके । पछि घर परिवारले तान्त्रिकलाई देखाउँदा त्यो भारी बिसाएको ठाउँमा असंभुलु अजिमा रहेको पता लागेछ । त्यो ठाउँलाई ब्यापारीले अनसं अनसं भनेकोले पछि त्यहि सब्द अपभ्रंस भै असन हुन गहेको हो भन्ने भनाइ पनि रहेको छ ! चामलको भारी बिसाएकोले यस अजिमाको कलसमा चामल भरेर दिने चलन अहिले पनि रहेको छ भन्ने परम्परागत भनाइ रहेकको छ ।

 
आश्विन शुक्ल नवमीदेखि द्वादशीसम्म असनको प्रसिद्ध असंभुलु अजिमा / अन्नपूर्ण देवीको जात्रा गरिन्छ । ने.सं. ६९६ को गीतिपुस्तिका र विभिन्न ऐतिहासिक अभिलेखमा आसा मण्डप भनेर लेखिराखेकाले त्यसैको अप्रभंश भएर यो स्थानको नाम असन हुन गएको हो भन्ने भ

नाइ पाइन्छ । चाँदीको कलशलाई अन्नपूर्ण देवीको मूर्तिका रूपमा मान्दै आएको छ । प्यागोडा आकारको तीन तल्ले पित्तलको कलात्मक मन्दिरभित्र विराजमान भइरहेकी यी देवीलाई महाकाली, महालक्ष्मी र महासरस्वतीको प्रतीकको रूपमा लिइएको छ । हिन्दूहरूले अन्नपूर्ण देवी र बौद्धहरूले वसुन्धरा देवीका रूपमा पुज्दै आएका छन् । अष्टमातृकामध्ये एक देवीका रूपमा मान्दै आएको यी अन्नपूर्ण देवीको आठ हात छन् । दाहिने चार हातमा खड्ग, बज्र, वरद मुद्रा, कचौरा छन् भने देब्रे हातमा विन्दु मुद्रा, जयमाला, घन्टा र कलश समाती कमलको फुलको आसनमा बसिरहेकी र मान्छेको टाउकाको माला पहिरिएको देखाइएको छ । यस्तो चित्र मन्दिरको टुँडालमा कुँदिएको देखिन्छ ।

नवमीदेखि द्वादशीसम्म जात्रा चलाउने सन्दर्भमा भोटाहिटीमैं भएको देवघरबाट ज्यापू गुथियारहरूले अष्टमीका दिन अन्नपूर्ण देवीलाई राँगो बली दिन्छ । देवीलाई भोग दिएको हेर्न हुँदैन भनेर देवीको मन्दिर जाने सबै बाटो बन्द गरिएको हुन्छ । अन्नपूर्ण देवीलाई दशमीका दिन खटमा राखेर बाजा बजाई जात्रा गरेर घरैपिच्छे पूजा गराउन लागिन्छ । त्यस्तै द्वादशीका दिन कुमारी रथ तान्ने बाटोमा गुथियारका छोरी चेलीका घर घरमा लगेर पूजा गराइन्छ र नगर परिक्रमा गराएर साँझ देवघरमै भिœयाइन्छ । अन्नपूर्ण देवीको यो जात्रा किरातकालदेखि चल्दै आएको हो भन्ने अनुमान गरिएको छ ।