इन्द्रजात्रा : दांगी

चथा: अर्थात गणेश चौथी देखि हराएको देवराज इन्द्र काठमाडौमा स्थानिय बासिन्दाले बाँधेर राखेको र छोरो खोज्न पठाएको ऐरावत हातिं पुकुकिसी पनि यता उता भौतारिएको दृश्य अन्तरध्यानबाट देखे पछि चतुर्दशीको दिन स्वयं कन्तिपुरी नगरी आई छोरालाई कैदमुक्त गराउन आएका आमा बसुन्धरा जसलाई दागीं भनिन्छ।

 साथै, बर्ष दिनमा मृत्यु भएकाहरुलाई देवराज इन्द्र र आमा बसुन्धरा संगै स्वर्ग पठाउन पछि लागेका आफन्तजनहरु !

पारिजातको उत्पतिको कथा

हिन्दु धर्म अनुसार पारिजात समुन्द्र मन्थनबाट प्राप्त भएको पुष्पको रुपमा वर्णन गरिएको छन् l देवराज इन्द्रले एकाधिकार प्राप्त गरि स्वर्गको बगैंचामा रोपेका थिए l देवी इन्द्रायणीलाई यो पुष्प सार्है मन पर्ने गर्दथ्यो l

त्यस पारिजातको वृक्षलाई स्वर्गलोकमा मात्र होइन, पृथ्वीको द्वारकामा ल्याएर रोप्नु पर्यो भन्ने सत्यभामाको इच्छाअनुसार श्रीकृष्णले इन्द्रसँग युद्ध गरेर पारिजातको बिरुवा पृथ्वीमा ल्याउँछन्।

श्रीकृष्णकी अर्की प्यारी रुक्मणीलाई पनि पारिजातको चाहना हुन्छ। त्यसैले, श्रीकृष्णले पारिजातको बोट सत्यभामाको बगैंचामा रुक्मणीको साँधमा पर्ने पर्खालको आडमा रोपिदिन्छन् । फलस्वरुप पारिजातको फूल दुवैको बगैंचामा झर्न थाल्छ ।
.
.

कुन चाहिं खडेरी आइ परेछ स्वर्ग लोकमा खै ! देवराज इन्द्रको आफ्नै आमालाई पारिजात पुष्प चाहिँदा कान्तिपुरी नगरी भौतारिनु परेछ l देवी इन्द्रायणीले छुनै दिएन कि ?

सिन्धुपाल्चोक : पाँच पोखरी

ऋषि विश्वामित्रको तपोवन पाँचपोखरीमा थियो । श्रृङ्ग ऋषि पनि हिमालका छेउमा तपस्या गरी बसेका थिए । एकपटक नारद उनलाई भेट्न गएछन् । ठण्डीले गर्दा नारदले चिसो पानीमा नुहाउन सकेनन् र श्रृङ्ग ऋषिले तातोपानीको धारा खोलिदिए ।

अर्को एक कथा अनुसार सिन्धुपाल्चोक जिल्लाको सदरमुकाम चौताराबाट उत्तर पस्चिम ३ नं. क्षेत्रको भोताङ गा.वि.स १ नं. वडाको करिब ४२०० मिटर उचाईमा रहेको यो तिर्थस्थल आज भन्दा करिब २३२५ वर्ष अगाडि प्रख्यात सिकारी वुम्बा रवा वाईबा सिकार खेल्दै हाल पाँचपोखरी तिर्थ स्थल रहेको स्थान पुग्दा अचानक आफ्नो अगाडि धान खेती गरीरहेको देखे ।

 

"यो के अचम्म हो ? यस्तो हिँउ पर्ने ठाउँमा पनि खेती गर्ने को होला" भन्दै खेती गर्ने नजिक पुग्दा लोग्ने मानिस (महादेव) ले सिकारी वुम्बा रवा वाईबालाई देख्ने वित्तीकै सम्पूर्ण धान खेती गर्ने सम्पूर्ण खेतालाहरु सहित यसै पाँच पोखरीमा रहेको हालको मन्दिर स्थानबाट अलप भएछन् । यो दृष्य देख्ने पहिलो व्यक्ति वुम्बा रवा वाईबालाई यस्तो अचम्मको दृष्य देख्दा अचम्म लागेकोले "यो पक्कै पनि भगवान महादेव तथा महादेवका देवगण परिवारले रोपाई गरेको हुनुपर्छ । मैले भगवानको सम्झनामा मन्दिर स्थापना गर्नुपर्छ ।" भन्ने सोची आफ्नो सिकारी कुकुरलाई लगाएको घण्ट अलप भएको ठाउँमा झुण्ड्याई मन्दिरको स्थापना गरी फर्के । यसै रोपाई गरेको स्थानमा धानको वाला खोज्ने क्रम हालसम्म पनि चलिआएको छ । यहाँ धानको वाला भेटिएमा धनवान हुनेछ भन्ने भनाई आजसम्म पनि प्रचलित छ । 

धार्मिक किंवदन्ती अनुसार यस पाँच पोखरीमा एक जोडी हाँस रहेको र त्यो हाँसको दृष्य जो कोही भाग्यमानी ले मात्र देख्न सक्दछन । पाँचवटा पोखरीले घेरिएको यस तिर्थस्थलमा एक चिज वर मागे भगवानले पुर्याईदिने किंवदन्ती अनुसार भाद्र महिनाको एकादशी देखि जनै पूर्णिमासम्म टाढाटाढाबाट हजारौ संख्यामा भक्तजनहरु आउने गर्दछ ।

सिंहदरवार आगाली : २०३०

किर्तिपुर : मौलिक नाम जोगाउँदै

फय् खा - किर्तिपुर नगरको दक्षिण तर्फ अवस्थित भूभाग

 अर्थ न बर्थ नामाकरण भएका केहि स्थानहtरु :

१. च्व: बहा: - चोभार
२. काेँयना गनेद्यः - जलबिनायक
३. धिलाच्व: / धिलाचो - चन्द्रागिरी
४. थक्वा: - थानकोट
५. फम्पी - फर्पिंग
६. ठंबही - ठमेल
७. तिचा नाः दुं - नगरकोट
८. न्वखु सिच्व: - नदि तुलानाताम्क रुपमा उचाईमा रहेको भाग / थापा थरको प्रधानमन्त्रीबाट थापाथली
९. न्हू लँ - गुर्जुहिती वरीपरी किपुल्चा, बलम्बु र सतुंगलभित्रको राजमार्ग क्षेत्र
१०. जा व्ह्वला ख्य: - जावलाखेल
११. खुन्थू - बानेश्वर (हाल संसद भवन रहेको ठाउँ)
१२. यन्ता बुँ - बागमती र बानेश्वर बिचको क्षेत्र (यन्ता बुँको अर्थ ललितपुरको उत्तर क्षेत्रको भाग, राजा महेन्द्रले नेपाल १४ अंचल ७५ जिल्लामा विभाजन गर्नु अघि बानेश्वर ललितपुर जिल्लामा पर्दथ्यो रे)
१३. फिब्व: ख्य: - माइतीघर (बालुवाको थुप्रो रहेको ठाउँ) / यसैको नामबाट परिचित फिब्व: अजिमा हाल नेपाल आर्मीले कब्जा गरेका छन् रे ! माइतीघर चलचित्र बनाउँदा यहीं केन्द्र स्थापना गरेका थिए ..पछि नाम परिवर्तन गरि दिए l
१४. कल्खु अजिमा - कलंकी / कलंक हरण गर्ने भएकोले कल्खुबाट कलङ्की अजिमा भए l
१५. लांख्य: - गठ्ठाघर
१६. क:सुली - कौशलतार
१७.ल्होंकि / ल्होंकिथु - लोकन्थली
१८. द्वक्व: - नमुना बस्ती
१९. देक्व: / भा: फल्चा - शंखधर चोक वरपर क्षेत्र
२०. कुनचा - कुन्डोल
२१. पाछै बुँ - सागवारी टोल
२२. थामाथु - गठ्ठाघर ब्यारेक
२३. थिमृङ- थिदेस- थिदेय् - थिमि
२४. पिथुगा / गांत्वा: - तक्षु टोल
२५. बारच्व / तर्चा : कमेरोटार
२६. ख्वसि - पाटन क्याम्पस र पुल्चोक इन्जिनियरिंग क्याम्पसको बीचको भाग
२७. ल्हुती - बालाजु
२८. सुकुबहा: - लाजिम्पाट
२९. साकुना - बालुवाटार
३०. भुइँजसी - बुढानिलकण्ठ
३१. पोर्पा - रानीवारी
३२. उचत्वा:, नखिंपुखु - महाराजगंज
३३. न्हूघ: जैसीदेवल
३४. जोशी देग: - जैसीदेवल
३५. स्यंगुँ - स्वयम्भु
३६. किपू - किर्तिपुर
३७. न:क्वा: - नुवाकोट
३८. भ्वंत - बनेपा
३९. नमुरा - नमोबुद्ध
४०. क्वपुंद्वं - कोपुण्डोल
४१. दल्लु द्वं - डल्लु
४२.फुसिंख्य: - मनमैजु
४३. सक्व - साँखु
४४. इखालाछी / मण्डप - क्षेत्रपाटी
४५. ग्वल - देवपत्तन
४६. सिनामुग: - सिनामंगल
४७. पंब्व: - बाँसबारी
४८. जामागुं - रानीवन
४९. न्यत: - नरदेवी
५०. वंघ - इन्द्रचोक
५१. पासिक्व: - कमलादी (पासिको अर्थ नासपाती, कमलादी ?)
५२. धुँस्व: - बागबजार (धुँ भनेको बाघ, बाग होइन)
५३.'पँ' को अर्थ बाँस, 'ल्हों' अर्थ ढुंगा, टी' को अर्थ टुसाबाट पन्ती - पनौती
५४. वादेय् - चापागाउँ (देय् भनेको देश, गाउँ हैन)

#RevivingNativeNewariNames