मोहिनी एकादशी व्रत

सरस्वती किनारमा अवस्थित एउटा राज्य छ जसमा एकजना चन्द्रवंशी राजा राज्य गर्दछन् । यसै राज्यमा एकजना वैश्य अर्थात व्यापारी बस्छ जसको नाम धनपाल हो र उ पुण्य कार्य अनि दानमा लागिपरेकै हुन्छ । धनपालका ५ छोराहरु छन् जसमा कान्छो छोरा पाप कर्ममा लागेको हुन्छ । जुवातास अनि वेश्यागमनमा उनी आशक्त छन् भने दुव्र्यसनमा पनि उनी उस्तै लालाहित छन् । धनपालले केही नलागेपछि आफ्नो मनमा पत्थ राखेरै भएपनि कान्छा पुत्रलाई नराम्रो आचरणका कारणले घरनिकाला गर्दछन् । भोजन र छतको अभावमा धनपालका कान्छा छोरा महर्षि कौडिन्यको मा पुग्दछन् । महर्षि कोडिन्यको सुझावमा यसै मोहिनी एकादशीको व्रत लिनाले धनपालका कान्छा पुत्रले आफ्ना आशक्तिवाट मुक्ति पाउछन् । यसै एकादशी व्रतको प्रतापले पाप मोचन हुने र सांसारिक मोह र आशक्तिवाट मुक्त हुने भएकाले यस एकादशी बिशेष रहन्छ ।

बुढानिलकण्ठ :नौलिन भद्रकाली जात्रा

नयाँ बर्षको आगमनसंगै बुढानिलकण्ठमा मनाइने ५ दिने (बुद्ध जयन्तीको अघिल्लो दिन देखि) "नौलिन भद्रकाली" जात्रा ।

स्थानिय खड्का टोलमा अवस्थित मन्दिरमा भद्रकाली माइ ९ दिन बास बसेको र ९ वडाका जनताहरुले बिशेषत: मान्ने, पुजा गर्ने र हाँस, कुखुरा, बोका बली दिने चलन रहेको पाइन्छ । बुद्ध जयन्तिको अघिल्लो दिन बलि लिए पनि भोलिपल्ट बुद्ध जयन्ती परेकोले धार्मिक सहिष्णुता अनुसार त्यो दिन कुनै पनि बली नदिने गरेको पाइन्छ ।

पाल्पाको सिन्दुर जात्रा

नेपाल–अंग्रेज युद्धमा विजयी भएको सम्झनामा पाल्पाको तानसेनमा भदौ २ गते श्री ७ रण उजिरेश्वरी भगवतीको सिन्दुर जात्रा मनाइन्छ । 

तत्कालीन प्रशासक कर्णेल उजिरसिहं थापाले मनाउन शुरु गरेको तानसेनस्थित भगवतीटोलमा रहेको भगवती मन्दिरबाट भगवतीको रथलाई विभिन्न स्थानमा परिक्रमा गराइ मन्दिरमा भित्राइने चलन रहेको छ । 

युद्धमा जानु अघि उजिरसिंह थापाले विजय हासिल गरेमा मन्दिर बनाएर प्रत्येक वर्ष विजयको सिन्दुर जात्रा गर्ने भाकल गरे अनुसार विजयी भएकोले बि.स. १८७६ देखि निरन्तर जात्रा मनाउने गरिएको विश्वास गरिन्छ ।

 श्रोत : हिमालखबर

भक्तपुर, थिमीमा मनाइने सिन्दुर जात्रा

परापूर्व कालमा नगरबासीलाई दुःख दिने गरेको राक्षसलाई मारिएको खुसीयालीमा हरेक वर्ष सुरुवातमा बिस्केट जात्राको अवसरमा एका बिहानै ३२ वटा देवी देवताहरुको खटसहित थरि थरि धिमे, भुस्या बाजाहरु बजाउंदै एक आपसमा अबीर दल्दै / अबीर छ्याप्दै सिन्दुर जात्रा मनाइन्छ l

खोकना : महारानीको श्राद्ध

ऐतिहासिक एवं सांस्कृतिक महत्त्व बोकेको खोकनामा हरेक बर्ष बैशाख १ गतेको दिन महारानीज्युको बागमती नदि किनारमा श्राद्ध गर्ने चलन रही आएको छ l जनश्रुति अनुसार दक्षिणकाली मन्दिरको दर्शनका लागि निस्केको महारानीको सवारी खोकना हुँदै जानु परेको थियो रे । त्यस दिन बस्वा गुठीको तर्फबाट मन्दिरभित्र पुजा हुँदै थियो । मन्दिरमा गुठियार बाहेक अन्य कसलाई पनि भित्र जान निषेध गरिएको थियो जुन अहिलेसम्म पनि त्यस दिनमा निषेध नै छ । 

यो कुरा सुनेपछि महारानीलाई जिज्ञासा हुन थालेछ, महारानीले नै दर्शन गर्न नपाउने कस्ता देवी होला ? भनी खोकनाका बासिन्दाहरुलाई सोधपुछ गरेछन्, भित्र के भै रहेछ भनी सोधपुछ गर्दा कसैको बोलेन l त्यस दिनको बारेमा बस्वा गुठीका गुठियार बाहेक अरु कसैलाई पनि थाहा थिएन ।

महारानी भित्र जान आग्रह गरे, स्थानीयहरुले नजानु पुजा सकेपछि जानु भनी सुझाव दिए, तर महारानीको जिद्दीका कारण ,महारानी पुजा नसक्दै भित्र छिरेछन् l  भित्र छिरे माथि पुग्दा डरलाग्दो ,भयंकर स्वरूपका देवताहरु भोज खादै रहेको देखेछन् । देख्ने बितिकै डर र त्रासमा बाहिर निस्केछन् l महारानीले स्थानीयहरुलाई भित्र जे देखियो सबै सुनाए र दक्षिणकाली मन्दिरतर्फ सवारीमा निस्किए । दक्षिणकालीबाट फर्किने क्रममा खोकना नपुग्दै महारानीको रगत छाडेर मृत्यु भए । सोही घट्नाको प्रतिक स्वरूप त्यहि बेला देखि आजसम्म हरेक बर्ष बैशाख १ गतेको दिन श्री रुद्रायानी गूठीबाट श्राद्ध गरिदै आइरहेको पाइन्छ ।
 

श्रोत : रुद्रायणी गुठी (फेसबुकबाट साभार)

होली खेल्दै मनाइने : सिरुवा पर्व

तराईका जिल्लाहरुमा नयाँ बर्षको सुभारम्भको बिहानैदेखि सिरुवा पर्व मनाउने गरिन्छ । आ–आफ्ना अग्रजबाट आशीर्वाद प्राप्त गर्ने, चुलो पूजा गर्ने  र वातावरणलाई दृष्टिगत गरी रुखको जरामा पानी हाल्ने र सडक सरसफाइगर्ने यस पर्वको विशेषताहरु हुन् l 

यस अवसरमा बिहानैदेखि अग्रजले आ–आफ्ना परिवारका सदस्यलाई अञ्जुलीमा जल लिएर टाउकोमा राखी वर्षभरि ‘मगज ठण्डा रहून्’ भनेर आशिष दिने गर्दछ । कसैसँग झगडा नगर्नु र शान्तिका साथ सोचेर कार्य गर्नु नै मुख्य आशय रहेको यस पर्व मैथिली समुदायले यस पर्वलाई ‘जुडशीतल पर्व’ पनि भन्ने गर्छन् ।

यस पर्वको अर्को मुख्य विशेषतामा चुलोको पूजा गर्नु हो । चुलोको लिपपोत गरेर पूजा गरिन्छ । त्यसपछि, घरका चुलोमा राति खाना पकाइँदैन । दिनमै पकाइएका भोजननै रातिमा खाने परम्परा रहेको छ । वर्षमा एक दिन चुलोलाई पनि आराम गर्न दिनुपर्ने मान्यता छ ।

सो अवसरमा घरका देउताका साथै चुलो र चौंखटको पूजा गरी बासीभात, दही, चिनी प्रसादका रुपमा चढाउने गरिन्छ । प्रसादका रुपमा चढाइएका ‘बासीभात’ नयाँ माटाको भाँडोमा एक दिनअगावै पवित्रताका साथ पकाएर राखिएको हुन्छ ।

यसका साथै, बिहानैदेखि आ–आफ्ना आँगनबारीमा रहेका विभिन्न रुखको जरामा पानी हाल्नु, बाटाघाटोमा पानी छर्नु, इनार, सडकको नाला सफा गर्ने कार्यलाई तीव्रता दिएको देखिन्छ ।

गर्मी महिनामा रुखमा पानीको अभाव हुन नदिन र वैशाख महिनामा हावा पनि चल्ने गरेकाले सडकमा धुलो नउड्न नदिनेका लागि पानी छर्कने गरिन्छ । यस कार्यको माध्यमबाट वातावरणलाई स्वच्छता प्रदान गर्नका लागि समाजमा सचेतना जगाउनुनै पर्वको मुख्य उद्देश्य रहेको देखिन्छ ।

यसका साथै, एक अर्कामाथि हिलो छ्याप्दै पर्व मनाउने गरिन्छ । टोलका मानिस भेला भएर इनार, कुलो र नालाको सरसफाइ गर्ने बेलामा खुसीयाली मनाउँदै हिलोसँग खेल्ने गर्छन् ।

यस पर्वमा आँपको चिचिलाको चोखा, सोइजनको तरकारी, दही र चिनी अनिवार्य रुपमा खाने गरिन्छ । मैथिल, थारु, राजवंशी, सतारलगायतका समुदायले आ–आफ्ना धार्मिक एवं संस्कतिअनुसार पर्व मनाउने गर्छन् । मैथिल समुदायबाहेक अन्य समुदायले मासु पनि खाने गर्छन् ।

श्रोत : दैनिकीबाट साभार

वसन्तपुर क्षेत्रको नौतले दरबार जीर्णाेद्धार हुँदै l

बि. सं. २०७२ बैसाख १२ गतेको शक्तिशाली भूकम्पले तहस नहस भएको हनुमान ढोका - बसन्तपुर अवस्थित नौतले दरवारको पुनर्निर्माण कार्य चीन सरकारको सहयोगमा द्रुत गतिमा हुँदैछ l नौतले दरबारसँगै गद्दी बैठकको सबलीकरण पनि धमाधम पुनर्निर्माण भइरहेको छ। यसको सबलीकरण अमेरिकी सहयोगमा भइरहेको छ ।