भक्तपुर स्थित सिद्धपोखरीको सन्दर्भ

राजा आनन्ददेवको पालामा कलि सम्बत ४१९७ तिर भक्तपुरको एक तान्त्रिकले थिमीको स्वास्नी बिबाह गरि आनन्दसंग बस्दै आएका थिए । एक दिन स्वास्नीले आफ्नो लोग्नेलाई तपाईं अनेक रुप देखाउन सक्नु हुन्छ, मलाई पनि एक रुप देखाउ भनी सार्है धिपी गरेछिन् । लौ हुन्छ, तर नडराइस । डरायो भने मलाई यो अक्षताले हान्नु भन्दै मन्त्र फुकेर केहि अक्षताहरु स्वास्नीको हातमा राखी दिएछन् र आफू अलि तल छेडीमा गइ भयंकर नागको रुप लिइ माथि आएछ्न् । भयंकर नाग देखेर स्वास्नी सार्है डराइन् र हातमा रहेका अक्षताहरु लोग्नेलाई नहानी यताउता फालेर भागेछिन् । नाग आफ्नो स्वास्नीको पछि पछि कुददै गए र हालको सिद्धपोखरी निर आईपुग्दा प्रातकाल सुरु भए । लौ अनर्थ हुने भो भन्दै त्यो नागरुपी तान्त्रिक त्यतै लोप भए र नाग त्यतै रहे । कालान्तरमा त्यो ठाउँ सिद्ध पोखरीको नामले प्रचार भए । भनिन्छ, यस सिद्धपोखरीमा उहिले उहिले थिमिलेहरु जानू हुँदैन भन्ने जनबिश्वास रहि आएको छ । कथंकदाचित गएमा यस पोखरीमा रहेको पानी अनौठो तरिकाले खलबल भै उत्पात मच्चाउँछ भन्ने जनविश्वास रहेको छ । पछि जंगबहादुर राणाले यस पोखरीको चारैतिर ध्वाखाहरु बनाई भित्र ढुंगा छापेर घाट बनाई अति राम्रो र सुन्दर पोखरी बनाई दिएका थिए ।

#आधार : देवमाला बंशावली

कल्खु अजिमा / कलङ्की अजिमाको सन्दर्भ

कल्खु अजिमा अर्थात कलंकी अजिमालाई करखुसी ( मनमती / कालीमाटी खोला ) र बल्खु खोला (इन्द्रमती ) को बीचभागमा विराजमान भै कलह र कलंक नास गर्ने देवीको रुपमा चित्रण गरिएको छ l नेपालभाषामा कलह + खु (खुसि ~ खोला) बाट कल्खु बनेको र कलंक हरणी साक्षात देवी भएकोले कल्खु बालकुमारीबाट कलङ्की अजिमा र त्यस ठाउँको नाम समेत कलङ्की रहन गएको भनाई पाइन्छ l

कल्खु अजिमा परिसरमा एक मन्दिरकै गहनाको रुपमा बर पिपलको रुख छ l परापुर्वकालमा बालकुमारी अजिमा लामो यात्राको दौरान यसै बर पिपल रुख मुनि थकाई मारेको भन्ने किम्वदन्ती पाइन्छ l 

यस कल्खु अजिमा र असन केलटोलको बालकुमारी अजिमा र मध्यपूर थिमीको बालकुमारी अजिमासँग परम्परागत सम्बन्ध रहेको पाइन्छ l परापूर्वकालमा नेपालमण्डल कान्तिपूरको पूर्व भेग मध्यपूर थिमिका केही मानिसहरू बालकुमारी अजिमा र गणहरूलाई तन्त्र साधना गरी स्थानान्तर गरेर थिमि लाने क्रममा असन केलटोलमा एकरात बास बसेको र बालकुमारी अजिमाको एक प्रतिविम्ब त्यही बास बसेको ठाउँमा नै सिद्ध भएको भनिन्छ l भोलिपल्ट बालकुमारी अजिमा एवं अन्य देवदेवीहरू थिमिमा प्रतिस्थापन गराइएको भन्ने किम्वदन्तीहरु पाइन्छ l

यस कल्खु अजिमालाई केलटोल अवस्थित बालकुमारी अजिमाको आमा भनेर पनि चिनिन्छ l यस मन्दिर परिसरमा पहिले पहिले बिचित्रको दृश्यहरु देखिने गर्दथ्यो रे ! मन्दिर भित्र बालिका खेली रहेको, सेतो घोडा मन्दिर घुम्दै रहेको, सेतो खरायो देखिने गर्दथ्यो रे !

श्रोत : मन्दिर पुजारी प्रकाश मान शिल्पकारज्युको ब्लगबाट साभार !

थिमी : रातो करुणामय

मुलुकभर १०८ करुणामय  / पद्मपाणी लोकेश्वर अर्थात मछिन्द्रनाथहरु छन् l त्यसमध्ये थिमी अवस्थित यस रातो करुणामयको जात्रा चाहिं सिथिनख:को दिन हुने गर्दछ l 

महाविहार अवस्थित करुणामय देवतालाई प्रतिपदाको दिन आफ्नो घर मध्यपुर थिमी - ७ अवस्थित जिस्वा: बहालमा लैजाने परम्परा रहेको छ l जिस्वा: बहालमा लानु अघि मन्दिरमा बसाउने परम्परा रहेको पाइन्छ l त्यसपछि पन्चामृत (दुध, घ्यु, दहि, मह र साख:) ले विधिपुर्वक नुहाई धुहाई गरिन्छ l मुलुकभर १०८ करुणामय रहेकोमा बुङ्गमतिको रातो मछिन्द्रनाथ, नालाको शृष्टिकान्त लोकेश्वर, जनबहालको सेतो मछिन्द्रनाथ र चोभारको आदिनाथ / आनन्दधारी लोकेश्वरलाई मुख्य करुणामय मानिन्छ l 

भक्तपुर, थिमीमा मनाइने सिन्दुर जात्रा

परापूर्व कालमा नगरबासीलाई दुःख दिने गरेको राक्षसलाई मारिएको खुसीयालीमा हरेक वर्ष सुरुवातमा बिस्केट जात्राको अवसरमा एका बिहानै ३२ वटा देवी देवताहरुको खटसहित थरि थरि धिमे, भुस्या बाजाहरु बजाउंदै एक आपसमा अबीर दल्दै / अबीर छ्याप्दै सिन्दुर जात्रा मनाइन्छ l